Lucht bestaat voor 80% uit stikstof, voor planten een belangrijke voedingsstof. Alleen: planten kunnen luchtstikstof helaas niet opnemen – het is de verkeerde chemische vorm. Maar sommige plantensoorten hebben daar wat op gevonden.
Graaf een klaverplant uit. Bekijk de wortels. Aan de wortels zijn kleine bolletjes gegroeid: wortelknolletjes. Daarin leven Rhizobium-bacteriën. Ze binden stikstof (N2) uit de lucht, en zetten die om in ammonium, een voor planten bruikbare stikstofvorm (NH4+). De meeste planten moeten stikstof uit de grond opnemen. Maar klavers – en andere vlinderbloemige planten – gebruiken zo stikstof uit de lucht, met dank aan de Rhizobium-bacteriën waar ze mee samenleven. Rhizobium gebruikt ammonium zelf, maar levert die ook aan de klaverplant. Die geeft op zijn beurt suikers aan de bacteriën.
In 1909 vonden Frits Haber en Carl Bosch uit hoe je in een fabriek luchtstikstof in ammonium kunt omzetten. Haber kreeg er in 1918 de Nobelprijs voor. De uitvinding van Haber en Bosch was aanvankelijk bedoeld om explosieven te maken, maar wordt wereldwijd gebruikt om stikstof-kunstmest te produceren. Dat kost aan energie bijna het equivalent van 1 liter benzine per kilo stikstof, en mondiaal wordt 1% van het totale energieverbruik verstookt voor productie van kunstmeststikstof.
Nu ik dat weet, vind ik het nòg mooier en bijzonderder dat Rhizobium-bacteriën de ammoniumproductie in de wortels van vlinderbloemige planten voor elkaar krijgen – met zonne-energie, vastgelegd door de plant. En dat kunnen ze al een eeuwigheid. Daarom verdienen wortelknolletjes de Nobelprijs.
Wat betekent het voor jouw planten?
Vlinderbloemige planten, zoals klaver, bonen, erwten, luzerne en lathyrus, kunnen stikstof uit de lucht halen. Daardoor kunnen ze goed groeien waar andere planten een tekort aan stikstof hebben. In je moestuin hoef je peulvruchten geen stikstofrijke bemesting te geven – geen stalmest, wel bv. wat compost. Als je een vlinderbloemige groenbemester kweekt, brengt die extra stikstof in de grond. Een volgend gewas kan daar gebruik van maken.
Er zijn ook andere soorten die samen met bacteriën stikstof uit de lucht opnemen, bv els en duindoorn, in samenwerking met Frankia-bacteriën.
Op stikstofarme grond komt gras stikstof tekort om goed te groeien, de klaver heeft genoeg.
Elzen hebben wortelknolletjes, waarin Frankia-bacteriën leven en luchtstikstof binden.
Klaver groeit hier op het tuinpad; wordt gemaaid en gebruikt als bemestende mulch bij mais (Voedseltuin, Rotterdam).
